Osmanlı Devleti’ndeki Fikir Akımları:

Osmanlı Devleti‘nin dağılmasını önlemek ve siyasal varlığını sürdürmesini sağlamak amacıyla aydınlar arasında bazı düşünce akımları ortaya çıkmıştır.

Osmanlıcılık:

• Osmanlı Devleti bünyesinde bulunan ve değişik din ve dile mensup milletleri Osmanlı bilinciyle ortak bir noktada birleştirmeyi hedeflemiştir.
• Genç Osmanlılar (Jön Türkler) tarafından ortaya atılmıştır.
• Milliyetçilik akımından kaynaklanabilecek azınlık ayaklanmalarının ve Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışmasını önlemeyi hedeflemişlerdir.
• Osmanlıcılık fikri; Tanzimat, Islahat ve 1.Meşrutiyet dönemlerinde etkili olmuştur.
• Ziya Paşa, Mithat Paşa ve Namık Kemal bu akımın en önemli temsilcileridir.

İslamcılık:

• Osmanlıcılık fikrine karşı Meşrutiyet‘ten sonra gelişen ve 2. Abdülhamit’in de destek vermesiyle devlet politikası haline gelen akımdır.
• Ümmetçilik anlayışına dayanan akımda; padişahın halife sıfatından yararlanarak tüm İslam milletlerini birleştirme fikri ortaya atılmıştır.
• Mehmet Akif Ersoy, Said Halim Paşa ve Ahmet Hamdi Akseki gibi aydınların savunduğu bu fikir akımı, 1.Dünya Savaşı sırasında: Arapların İngilizlerle birlikte Osmanlıya karşı olması yüzünden geçerliliğini kaybetmiştir.

Turancılık (Türkçülük):

• ( Meşrutiyet döneminde ortaya çıkan bu fikir (Turancılık) bütün Türkleri bir bayrak altında toplamaya yöneliktir.
• İttihat ve Terakki döneminde uygulanamayacağı ortaya çıkınca Ziya Gökalp tarafından edebi bir akım olarak Türkçülüğe, dönüştürülmüştür.
• Türkçülük fikri Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yıllarında etkili olmuştur. Milliyetçilik adı ile Kurtuluş Savaşı‘nın kazanılmasında etkili olmuştur.

Batıcılık:

• Osmanlı Devletinin Batı karşısında geri kalmış olduğu dile getirilerek devletin bekası için her tür alanda Batı medeniyetinin örnek alınmasını öne süren fikir akımıdır.
• Başlangıçta askeri alanda yoğunlaşan Batılılaşma hareketleri zamanla diğer alanlara yayılmış ve Meşrutiyet döneminde fikir akımı olarak Osmanlı siyasi hayatına yön vermiştir.
• Tevfik Fikret, Cella Nuri, Abdullah Cevdet, Süleyman Nazif, Ahmet Muhtar gibi aydınlar bu görüşü savunmuşlardır.
• Yeni kurulan Türk Devletinde görülen Medeni Kanun, Latin alfabesinin kabulü gibi gelişmeler bu fikir akımının savunduğu gelişmelerle uygunluk göstermektedir.

Adem-i Merkeziyetçilik:

Merkezi hükümetin yetkilerinin kısıtlanarak yerel otoritelerin ve yönetimlerin yetkilerinin artırılması esasına dayanır. Bu doktrin Liberal ekonomi modelini savunmuştur. Önemli temsilcisi ise Prens Sebahattin’dir.