Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’ne girmesinde siyasi, askeri, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda oluşan sorunlarla dıştaki gelişmeler etkili olmuştur.
Osmanlı Devletinin
Duraklamasının İç Sebepleri:
a) Merkezi yönetimde görülen bozulmalar:
- XVII. yüzyıldan başlayarak tahta geçen padişahların devlet işlerine kayıtsız kalmaları ve ordunun başında sefere çıkmamaları
- Şehzadelerin sancağa gönderilmemeleri nedeniyle yönetim alanında deneyim kazanmadan hükümdar olmaları
- Padişahların tecrübesizliğinden yararlanan devlet adamlarıyla saray kadınlarının yönetimde etkili olmaları
- Önemli devlet makamlarının hakkı olmayan kişilere rüşvet ve iltimas (kayırma) yoluyla dağıtılması
Bu durum devletin idari alandaki otoritesini sarsmış, halkın devlete duyduğu güveni azaltmış ve bazı isyanlara neden olmuştur.
- Padişah ve devlet adamlarının sık aralıklarla değişmesi
b) Ekonominin bozulması:
- Coğrafi Keşifler sonucu ticaret yollarının yön değiştirmesiyle gümrük gelirlerinin azalması
- Avusturya ve İran’la yapılan savaşlarının askeri harcamaları artırması ve savaşlarda istenilen başarıların kazanılması nedeniyle bu harcamaların karşılıksız kalması
- İhracatın (dışa satım) azalmasına karşın ithalatın (dıştan alım) artması
- Kapitülasyonların giderek artması ve Avrupalı devletlerin sömürü aracı haline gelmesi
- Coğrafi Keşifler sonucunda sömürülen yerlerden Avrupa’ya aktarılan değerli madenlerin bir bölümünün Osmanlı ülkesine girmesiyle paranın satın alma gücünün azalması (enflasyon).
- Saray harcamalarının artması
- Ekonomik sıkıntıları aşmak amacıyla çıkarılan vergileri halkın ödemeyip köyden kente göç etmesi ve bu durumun tarımsal üretimi olumsuz etkilemesi
c) Askeri sistemde bozulmalar:
- Kapıkulu askerlerinin sayısının usulsüz alımlarla artması ve bunun devlete ekonomik açıdan yük getirmesi
- Yeniçerilerin geçim sıkıntısını ileri sürerek askerlik dışındaki işlerler uğraşmaları
- Tımarların hakkı olanlara verilmemesi sonucu tımar sisteminin bozulması ve iltizam sisteminin yaygınlaşması, buna bağlı olarak eyaletlerde asker yetişmemesi
- Denizcilikle ilgisi olmayanların donanmada görevlendirilmesinin, donanmanın eski gücünü kaybettirmesi
- Avrupa’da meydana gelen askeri gelişmelerin takip edilememesi
- Kapıkulu askerlerinin “devlet ocak İçin vardır” anlayışını benimsemesi
d) Sosyal alandaki bozulmalar:
Tımar sisteminin bozulması, nüfusun artması, ekonomik sıkıntıların başlaması ve Celali isyanlarının çıkması nedeniyle halkın devlete güveni azalmıştır. Bu sıkıntılar köylülerin topraklarını terk edip şehirlere göçmelerine böylelikle şehirlerde işsizliğin artmasına ve asayişin bozulmasına neden olmuştur.
e) Eğitimde bozulmalar:
- Osmanlının temel eğitim kurumlarının bozulması ve Avrupa’da eğitim alanında meydana gelen gelişmelerin takip edilememesi
- Pozitif bilimlerin medreselerin programından çıkarılması
- Medrese eğitimi görmemiş kişilere hatta yeni doğmuş çocuklara (beşik uleması) haksız yere ilmi rütbeler verilmesi
- Bilimsel çalışmaların toplumun bazı kesimleri tarafından engellenmesi
Eğitim sisteminin bozulması nedeniyle birçok alanda sıkıntılar meydana gelmiş, idari kurumların başına yetersiz kişilerin gelmesi sonucunda devlet halkın nazarında güven kaybetmiştir.
Osmanlı ülkesinde yaşayan çeşitli uluslardan ve inançlardan insanların yönetiminde sıkıntıların başlaması da Osmanlı Devleti’nin duraklamasına etki etmiştir.
Osmanlı Devletinin Duraklamasının Dış Sebepleri:
- Osmanlı Devleti’nin sınırlarını, okyanuslara, çöllere ve güçlü devletlere dayandırması (doğal sınırlara ulaşılması).
- Avrupa devletlerinin coğrafi keşiflerle ekonomik, Rönesans ve Reform hareketiyle bilim, teknik, din alanlarında büyük ilerlemeler göstermelerine karşın Osmanlıların bu gelişmeleri takip edememesi
- Avrupa devletlerinin haçlı ruhuyla Osmanlı’ya karşı birleşmeleri